Çerkes ne demek, Kafkas ne demek?

Johann Baptist Homann. Imperii Persici In Omnes Suas Provincias. Circassia (1700-1720)

Johnston, Alexander Keith (1804-1871). Turkey in Asia, Transcaucasia. 1861

Çerkes ne demek, Kafkas ne demek?

Çerkes ve Kafkas kelimesinin anlamının ne olduğunu öğrenmek için yüzlerce internet sayfasına uluşmamız mümkün. Çerkes ve Kafkas kelimeleri buralarda çeşitli şekillerde açıklanmıştır. Bu sayfada başka bir bakış açısıyla kelimelere yaklaşacağız. Nakh dilindeki anlamlarına bakacağız. Kelimelerin kim tarafından nasıl türetildiğinin cevabını başka araştırmacılara bırakıyoruz. Kelimelerin bizim penceremizden nasıl göründüğünü paylaşacağız.

Önce dilin yüzyıllar içinde değişime uğradığını biliyoruz. 150 yıl olmasına rağmen biz Türkiye’deki Nohçolar ile Kafkasya’daki Nohçoların dillerindeki bazı kelimelerdeki telaffuz farkını görebiliyoruz. Yüzlerce yıl içinde kelimlerde söyleniş farkları olabilir.  Yeri gelmişken Nohço kelimesini açıklamakta yarar var.

NOH+ÇO iki kelimeden oluşur.

NOH (isim) + ÇO (..de, dan olan, iç, içinde) = Noh’tan olan (kişi)

ÇERGEZİ, ÇERGAZİ = ÇERKES demek.

ÇERGAZİÇO = ÇERGAZİ + ÇO = Çerkesden olan, Çerkes olan (kişi), Çerkeslerin içinden olan vb.

Nohço dilinde Kafkas ve Çerkes kelimelerine bakış kısmına geçebiliriz. Güncel ve antik kelimelerle açıklamasını yapmaya çalışacağız:

KOVKAZ = KAFKAS

KOV (kapı) + KA (yüce) + ZAA (zincir)

KOVKAZA = YÜCE KAPI ZİNCİRİ

SİRKAZA = ÇERKES

SİRL (ışıltılı, parlak) + KA (yüce) + ZAA (zincir)

SİRLKAZAA = SİRKAZA = YÜCE IŞILTI ZİNCİRİ

SİRKAZ = CİRCAS

Buradaki zincir kelimesi Karadeniz ve Hazar Denizi arasındaki oluşan sıradağların oluşturduğu dağ zinciri vurgulamak için kullanılmıştır. Kafkas dağlarının tarihteki adının ‘KAVİMLER KAPISI’ olduğunu belirtmekte yarar var.

M. Faruk Kutlu - 2017

Kabartay kelimesinin Çeçence anlamı

Dünyaca ünlü Kabardinka Dans Topluluğu 

Kabartay kelimesinin Çeçence anlamı

Önce Kabartay, Kabardey tanımlamaların nasıl olduğuna göz atalım. Bulduğum bir takım izahat şekilleri aşağıda yer almaktadır:

- Kabardey Adige boylarından biridir. Kuzey kafkasyanın orta kısmında yaşayan ve Çerkes'lerin en kalabalık boyu olan topluluk.

- Kabartaylar kendilerini Kaberdey ,Ruslar ise Kabardintsi olarak adlandırırlar.

- Kabartaylar, kendilerini Adige olarak isimlendiren Kafkas kavimlerinin bir grubundan geliyorlar.

-Yalçın Karadaş’ın belirttiği Kabartay kelimesinin anlamı: “...bu Kafkas halklarına Kıpçak dilinde KABAR dendi; yani İSYANKAR. Bu isim ADIĞE dilinde KABARDEY, Kıpçak (Karaçay- Balkar) dilinde ise KABARTI olarak yaşamaktadır. KABARDEY adı “KABARTI halkların sahip olduğu topraklar” anlamında ADIĞE dilindeki “EY” sahiplik ekiyle KABARDEY olmuştur.

Benim Çeçen dilinde yaptığım araştırma tartışmaya açıktır. Daha doğru olan kelimeleri ve daha doğru olan anlamı herkes verebilir. Tarihi ve siyasi bir yaklaşımda olmayıp, sadece kendi kendime mırıldandığım heceleri çözmeye çalışıyorum.

Kabartay veya Kabardey ya da Kabardintsi şeklinde söylensin Çeçenler bu Adige komşularını “ĞEBARTOY” olarak adlandırmışlar. Hareket noktam ĞEBARTO kelimesiydi ve çözmek için araştırmaya başladım.

Kabartay= Ğebarto

Kabartaylar= Ğebartoy

Önce ’ĞE’ kelimesini bulmak gerekiyordu.

- ‘BART’ kelimesi kolaydı, çünkü güncel dilde ‘ANLAŞMA’ olarak kullanıyorduk: ‘BART BİN’ = Anlaşma yapmışlar. ‘BART BÖKHUN’ = Anlaşma bozulmuş.

- ‘ĞE’ kelimesini Çeçence bir deyimler sözlüğünde yakaladım, sanırım eski bir deyim bu:

Ğemettakhöttinarg = Olgunluğa ulaşan, olgunlaşan.

Çeçenler ĞE sıfatını ve BART fiilini birleştirip Ğebarto ismine ulaşmışlar.

ĞE+BART+O = ĞE (olgun, yetişkin) + BART (anlaşma) + O (kişi)

                              ĞE (olgun) + BARTO (anlaşan)

ĞEBARTO= Olgun, anlaşan veya olgunca anlaşan.

ĞEBARTOY = Olgunca anlaşanlar.

Kabaca çevirisi bu. Daha hoş Türkçe ve anlam bulmak isteyenler kalem kâğıt yazıp çizmeye başlayabilirler. Anlaşma dostluk ve barış içerir. Başına olgunluk kelimesini ekleyerek anlaşma kavramı daha da kuvvetlendirilmiş.

M.Faruk Kutlu - 2017

Hazarya kelimesinin Çeçence anlamı nedir?

M. S. 468-965 yılları arasında kurulan Hazar Devleti

Hazarya kelimesinin Çeçence anlamı nedir?

Bir internet sitesi ‘Hazar’ kelimesini açıklamak için aşağıdaki benzetmeleri yapıyor:

Hazarların devlet isminin kaynağı Kaz kökünden gelmektedir. Kaz (Kezen/Gezen), Er (Yiğit Kişi) anlamına gelir. Zaman içerisinde Kazer, Hazer ve Hazar olarak günümüz telaffuzu ile şekillenmiştir. 

Hazar isminin anlamı bir başka yerde:

Barış, güven, bir yerde oturma olarak veriliyor.

Farklı bir site Hazar isminin kökenini Arapça olduğunu yazıyor ama tek bir kök açıklaması yapmıyor.

Telif hakkı bulunan bir kitap yine “kaz” kelimesinden girip “kazar” kelimesinden çıkmış, gezer anlamına geldiği iddiasıyla kelimeyi “göçebe” ye bağlamış.

Çeçence anlamı:

HAZARYA = HAZ + ARİYA

HAZ (Çeçence güzel demek) + ARİYA (dışarısı, yer, yeryüzü, bölge, tabiat parçası)

HAZARYA = GÜZEL YER

Kazlara, gezlere gerek duymadan “Haz + ariya” kelimesi bugün tüm Çeçence bilenlerin anlayacağı netlikte iki kelimeden oluşan bir isimdir. Hazaria veya Hazarya denilen bölge bugün Çeçenlerin yaşadığı Kafkasya’nın kuzeyinde yer alan bölgenin adıdır. Tarihte adı geçen ‘Hazar Devleti’ bu bölgede kurulmuştur.

Çeçence güzel yer anlamına gelen “HAZARİ” Arapça “EL-HAZAR”, İbranice “HUZARİ”, Latince Charazi”, Macarca “HUSZAR”, İngilizce “KHAZARIA” şeklinde kullanılmakta olduğunu biliyoruz.

M. Faruk Kutlu - 2017