Sanat ve çizgi roman

Görsel 1- (kaynak: http://dejavu.hypotheses.org/3117)    

Sanat ve çizgi roman ilişkisi güncel sanat tarihinde bilinen uzun soluklu bir ilişkidir. ABD’li sanatçı Roy Lichtenstein 1963 yılında 172,7x203,2 cm ebatlarında, tuval üzerine yağlı boya “Whaam!” tablosunu gerçekleştirdi. Bu tablo 1962 yılında DC Comics’in yayınladığı “All-American Men Of War” çizgi romanından alınan Robert Kanigher’in canlandırdığı bir sahneydi. Bugün Por Art akımının en bilinen yapıtlarından olan “Whaam!” Ressam Lichtenstein’a şan, şöhret ve para getirirdi. Asıl sahnenin yaratıcısı Robert Kanigher ise sadece çizgi roman literatüründe çizer olarak yer alabildi. Çizgi romanlar sanat kabul edilmiyor, ancak bir çizgi roman karesi alınıp tuvale taşındığı zaman sanatsal itibar görüyordu.

Görsel 2- İzlandalı sanatçı Erro ve arkasında Tank Kızı çalışması. 

Benzer bir örnek 2010 yılında tekrar yaşandı. İngiliz çizer Brian Bolland’ın 1990’lı yıllarda çizdiği Tank Kızı’na ait görüntüler İzlandalı ressam Erro tarafından "remix" edildi ve Centre Pompidou'da sergilendi. Erro ön plana Bolland’ın tank Kızı’nı yerleştirip arkaya da Maoist Sosyal Gerçekçilikten alınan bir grup figürle resmi tamamlamıştı. (Görsel 2)

Erro, çizgi roman sanatını kopyalama, yeniden çizme, karıştırma, resim haline getirme ve sanat olarak sunma konularında uzmanlaşmış bir sanatçı olarak tanınmıştı. Gudmundur Gudmundson daha sonraları Erro adını aldı. 9 mart 2007’de Nişantaşı’nda bulunan Dirim Art Sanat Galerisi’nde de bir sergi açtı. Türk resim piyasasına o tarihte giren resimlerinden bazıları güncel müzayede kataloglarında hala yer bulmaktadır. Bu durum o güne kadar çizgi roman karelerini resme aktarma konusunda muhalefet gösteren Mimar Sinan hocalarından birinin de fikir değiştirmesine yardımcı olmuştur.

Görsel 3- Solda Brian Bolland’ın Tank Kızı çizgi roman kapağı. Sağda Brian Bolland Center Pompidou’da 600 euro fiyatla satılan Erro imzalı posterin önünde. 

Konumuza dönersek, Erro’nun yaptığı şeyden dolayı rahatsız olan birçok sanatçı, Bolland’a durumu haber etti. Bolland Tank Kızı’nı görmek için Pompidou Merkezi’ne gitti. Bolland’ın Tank Kızı çizgi roman kapağı, Erro tarafından kolaja dönüştürülmüş poster olarak hediyelik eşya dükkanında 600 euro etiketle satışa sunulmuştu. Üstelik Erro imzasıyla satıştaydı. Orijinal kapakta ön planda bulunan televizyonun hemen yanındaki Bolland imzası zaten yoktu. Bolland poster satışını belgelemek için posterin önünde geçti, muhtemelen Erro’nun imzasını kapatarak fotoğrafını çektirdi. (Görsel 3)

Bolland Erro’ya ulaşabilmek için bir mektup yazdı. Bolland mektubunda kendine ait bir çalışma olan Tank Kızı adlı dergi kapağında ön planda bulunan imzasının bilinçli olarak silindiğinin altını çiziyordu. Erro’nun bunu yaparken Tank Kızı çiziminin bir bir sanatçı tarafından yapılmadığını vurgulamak istediğini, çalışmasını sanat olmaktan çıkarıp sadece malzeme ve hammaddeye indirgeme çabasında olduğunu belirtiyordu.

Bolland mektubunda Güzel sanatlar elitinin çizgi roman topraklarını sömürdüğünü, onlardan bir şeyler alıp geri hiçbir şey vermediklerini belirtiyordu. Çizgi roman çizerlerinin çalışma sistemlerini de gönderme yapıyordu Bolland. “1970’li yıllara kadar çizgi roman çizerlerinin çok kötü şartlarda çalışıyorlardı ve yayıncıların buyurduğu şartları kabul ediyorlardı. Eserleri tekrar yayınlansa da ödeme alamıyorlardı. Orijinal sayfaları geri alamadıkları gibi imzaları da yoktu. 1977’de ilk kez başlık sayfalarında yazar ve sanatçıların isimlerine yer verilmeye başlandı. Bugün artık çok sayıda insan çizgi roman yazar ve çizerlerini tanıyor.”

Bolland mektubunun son kısmında: “Daha önceki kolajlarınızı çok beğeniyorum, birçok unsuru bir arada kullanıp yeni bir bütün oluşturuyorlar. Ancak Tank Kızı posterinde fazla unsur bulunmuyor, ağırlıklı olarak da benim işim hakim, satışı durdurmanızı öneriyorum.” yazıyordu.

Bolland ve birçok çizgi roman çizerine tercüman oluyordu. Çalışmasının tek sebebinin işinin basılıp dağıtılması olduğunu belirtiyordu. “Bir eser üretirken onu görme hakkına sahip olan zengin bir kişiye satmaktan hoşlanmıyorum. Eğer birisi benim eserimi görmek isterse bunu 1 dolar karşılığında yapabileceğini ya da göze alabileceklerini bilmek beni tatmin ediyor” diye yazıyordu.

Bolland’ın yazdığı mektup üzerine yirmi adet poster satıştan kaldırıldı.

Mahmut Faruk Kutlu